هزینه دلاری چاپ مقاله چالش پژوهشگران ایرانی وزارت علوم:
پیگیری می نماییم
به گزارش گوپا، در حالیکه هزینه های انتشار مقالات علمی دسترسی آزاد طلایی، مشکلات مالی برای محققان ایجاد کرده، وزارت علوم پیگیر اختصاص بودجه حمایتی برای کاهش این دفعه مالی است.
به گزارش گوپا به نقل از مهر، برای دهه ها، مدل سنتی انتشارات علمی بر پایه فروش اشتراک بود؛ در این مدل، محتوای علمی تنها در اختیار موسسات، کتابخانه ها و کاربرانی قرار می گرفت که توان پرداخت هزینه های بالا برای دسترسی به مجلات علمی را داشتند. در چنین ساختاری، حتی نویسنده مقاله هم گاهی برای خواندن نسخه چاپی یا آنلاین مقاله خود باید هزینه پرداخت می کرد.
اما از ابتدای قرن ۲۱، با رشد جنبش دسترسی آزاد (Open Access)، کوشش برای تغییر این مدل شروع شد. در بین انواع دسترسی آزاد، آن چه بیشتر مورد توجه قرار گرفته، دسترسی آزاد طلایی (Gold OA) است؛ مدلی که در آن مقاله بعد از داوری و پذیرش، بدون هیچ مانعی به شکل مجانی در اختیار عموم مردم قرار می گیرد.
در این شیوه به جای فروش حق اشتراک، هزینه های انتشار مقاله به عهده نویسنده مقاله یا نهاد پشتیبان او مثل دانشگاه ها و مراکز پژوهشی است.
این هزینه ها بسته به اعتبار نشریه، حوزه علمی، و مدل ناشر متفاوت اند و بین ۱۰۰۰ تا ۵۰۰۰ دلار در نوسان است. هرچند برخی ناشران برای نویسندگان کشورهای کم درآمد تخفیف هایی درنظر می گیرند، اما برای محقق هایی از کشورهایی مانند ایران که با مشکلاتی مانند افزایش نرخ ارز، کاهش بودجه های پژوهشی و سایر محدودیت های ناشی از تحریم مواجه اند، پرداخت این هزینه ها ساده نیست.
در سالهای اخیر نشریات درحال حرکت بسمت شیوه نشر دسترسی آزاد طلایی هستند و بیشتر از ۴۰ درصد از مقالات به شکل دسترسی آزاد طلایی منتشر می شوند.
بر اساس داده های انتشار یافته در گزارش سالانه انجمن ناشران علمی، فنی و پزشکی (STM 2024)، حدود ۴۱ درصد از مقالات علمی جهان به شکل دسترسی آزاد منتشر می شوند، که از این میان ۳۸ درصد در چارچوب دسترسی طلایی اند.
این تغییر با وجود این که گامی مهم در جهت در دسترس قرار دادن مقالات علمی است، اما در عمل می تواند سبب ایجاد نابرابری انتشار مقاله برای محققان شود. پیش از این محققان به مقاله ها دسترسی نداشتند، ولی امروز نمی توانند به آسانی مقاله ای منتشر کنند.
برخی از کارشناسان مطرح می کنند یکی از مسائلی که در سالهای اخیر در کاهش انتشارات علمی ایران نقش داشته، مشکل محققان در پرداخت هزینه انتشار مقالات بوده است.
در همین زمینه دکتر مهدی پندار، معاون اداری، مالی و مدیریت منابع وزارت علوم در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد این که آیا وزارت علوم برنامه ای برای اختصاص بودجه به دانشگاه ها بعنوان کمک هزینه انتشار مقالات دسترسی آزاد طلایی دارد یا خیر اظهار داشت: ما دنبال پیگیری این مورد هستیم و اگر بتوانیم منابعی را برای این مورد اختصاص خواهیم داد.
وی در مورد اختصاص ردیف بودجه به این مورد در سال آینده اظهار داشت: پیگیر این مورد هستیم ولی هیچ قولی نمی توان داد و بستگی دارد شرایط تنظیم بودجه سال آینده به چه صورت باشد.
معاون اداری، مالی و مدیریت منابع وزارت علوم تصریح کرد: یکی از اتفاقات مهمی که سال جاری در وزارت علوم افتاد، این بود که ۱، ۲۰۰ میلیارد تومان برای اشتراک پایگاه های علمی اختصاص داده شد که عدد قابل توجهی بود. این اقدام می تواند به جهش علمی کشور کمک کرده و از رکود یا کاهش رتبه علمی کشور جلوگیری نماید.
به گزارش گوپا به نقل از مهر، در سالهای اخیر وزارت علوم پیگیر پرداخت بدهی انباشته دانشگاه ها به پایگاه های علمی بین المللی بود و در نهایت سال قبل توانست با پرداخت بخشی از این بدهی دسترسی دانشگاه ها به این پایگاه ها را فراهم آورد. همینطور برای نخستین بار در بودجه سالجاری مبلغ ۱، ۲۰۰ میلیارد تومان برای دسترسی به پایگاه های علمی بین المللی درنظر گرفته شد تا دسترسی دانشگاه ها مجدد قطع نشود.
با وجود اینکه این اقدام دسترسی محققان به داده های علمی را آسان می کند، اما همچنان مساله تأمین هزینه انتشار در نشریات دسترسی آزاد برای محققان ایرانی حل نشده باقیمانده است.
به گفته دکتر محمد حسن زاده، رئیس پایگاه تأمین منابع علمی کشور؛ باید در فرآیندهای پژوهشی سازوکاری برای تأمین این مبالغ درنظر گرفت تا محققان در چارچوب های مختلف مثل قالب اعتبار پژوهشی یا کمک های دولت و صنعت بتوانند حق الانتشار مقاله در نشریات دسترسی آزاد طلایی را تأمین کنند. چونکه اگر در بودجه ردیف متمرکزی برای منابع مالی مورد نیاز پیشبینی نکنیم، گرفتار مشکل خواهیم شد و روند نزولی شدیدی بر جایگاه ایران در سطح جهانی حاکم خواهد
در مجموع، به نظر می آید سیاست گذاران علمی کشور در کنار فراهم کردن شرایط برای دسترسی محققان به پایگاه های علمی به فکر سازوکارهای پشتیبانی پایدار برای انتشار مقالات دسترسی آزاد هم باشند تا محققان ایرانی بتوانند در این رقابت جهانی نه فقط خواننده، بلکه تولیدکننده مؤثر علم باشند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب